Hukuk Hayatın Her Alanında: Moda da Dahil..

Doğduğu günden beri hukuki terimlerin içinde yaşayan, ailesinin avukat olmayı seçmeyen tek ferdi olarak "Moda sektöründe çalışacağım" diye başkaldıran ben, "Moda hukuku" kavramını ilk duyduğumda ablam Avukat Selin Özbek'i arayıp "Şimdi hukuk okusam mı acaba?" demiştim. Ben hukuk okumadım ama hukukçular moda sektörüne ilgi duymaya başladılar. 

Business Insider'a bu konuda konuşan, New York Üniversitesi hukuk fakültesinden Charles Colman'a göre sektörün büyüklüğü göze alındığında modanın hala çok az hukuk fakültesinde ele alınması şaşırtıcı. Colman için modanın hala önemsiz bir konu gibi görülmesi bunun tek açıklaması olabilir.

Türkiye'de moda hukuku kavramının yer edinmesi amacıyla faaliyet gösteren ilk kurum olan Moda Hukuku Enstitüsü 2012 yılında kuruldu. Moda ve hukuk ilişkisi üzerine ben de enstitünün Yönetim Kurulu Başkanı Avukat Erdem Eren ile röportaj yaptım. Erdem ile hem moda hukuku üzerine hem de hukukçuların stil ile ilişkisi üzerine konuştuk. 

Hukuk hayatımızın her alanında var; ama özel olarak moda sektörüne katkılarını anlatır mısın?

Moda endüstrisinde moda hukuku, markanın kurulup, tasarımların ürüne dönüştürme aşamasında fikri ve sınaî hakların korunmasından başlayarak, üretim, pazarlama-satış, tüketim ve sonrası aşamalarına kadarki süreçlerde ortaya çıkan ve faydalanılması gereken bir hukuk dalı olarak karşımıza çıkar.

Sanılanın aksine moda hukuku, sadece markanın, tasarımların korunması ve taklitçiliğin önlemesi için ihtiyaç duyulan bir hukuk disiplini değildir. Bunun yanında, başta sözleşmeler hukuku olmak üzere, uluslararası ticaret hukuku, reklam hukuku, e-ticaret hukuku, rekabet hukuku ve tüketici hukuku gibi birçok hukuk disiplinini içinde barındırmaktadır.

Özetle; moda hukukunu, sektörde sürdürülebilir bir rekabetin parçası olmak isteyen birçok markanın ve girişimcinin bilmesi gereken ve bahsettiğim diğer hukuk disiplinlerini de içinde barındıran yeni bir hukuk disiplini olarak değerlendirebiliriz. 

Bize birkaç örnek verebilir misin?

Top Shop markasının Rihanna’nın görselini t-shirtlerinde izinsiz olarak kullanması ve satışa sunması sebebiyle ödediği 5 milyon dolarlık tazminat moda hukukuna ihtiyaç duyulduğunun en temel örneklerindendir. Bununla birlikte, bir başka örnek olarak e-ticaret yapan birçok sitenin ünlü markaların taklit ürünlerini sattığı gerekçesiyle ödedikleri tazminatları gösterebiliriz. 

Dünya çapında da aralarında Coach, Hermès, Tory Burch, Burberry'nin de bulunduğu birçok lüks marka, milyonlarca dolarlık zarara sebep olan internet üzerinden korsan ürünlerin tespit edilmesi ve engellenmesi için ciddi eylem planları ve bütçeler ayırmaktadırlar. Coach, 500’ü aşkın sahte alan adları üzerinden ürünlerinin taklitlerinin satışını yapan korsanlar hakkında 257 milyon dolarlık tazminat kazanmıştır. Söz konusu 257 milyon dolarlık bir tazminat davası ile internet üzerinden taklit ürünlerle satışta mücadelede ciddi bir başarı kazanılmış ve sektör için emsal oluşmuştur.

Louis Vuitton ve Warner Bros arasında marka hakkına tecavüz sebebiyle açılan davayı da çarpıcı buluyorum. "The Hangover Part II" filminde oyuncu Zach Galifianakis’in canlandırdığı Alan karakterinin havaalanı sahnesinde Louis Vuitton çantasının izinsiz olarak filmde kullanılması sebebiyle açılan davada, Louis Vuitton marka hakkına tecavüz ettiği gerekçesiyle Warner Bros’a dava açmıştı.

Aynı şekilde, Güney Koreli otomobil üreticisi Hyundai Motor, hazırladığı reklam filmde kullanılan basketbol topunun üzerindeki Louis Vuitton logosuna benzeyen işaretler sebebiyle Fransız şirket ile davalık olmuştur.

Bir başka örnekte ise, İtalya’nın ünlü moda markası Gucci, jean ve aksesuar markası Guess şirketine kendi markasını taklit ettiği gerekçesiyle New York’ta dava açmıştır. Gucci, sahte mallardan elde edilen karın 3 katının, maddi manevi zararının ve mahkeme masraflarının karşılanmasını talep etmiştir. Gucci tarafından iddia edilen söz konusu marka ihlali kapsamında, Gucci’nin kırmızı-yeşil-kırmızı şerit motifini, iç içe geçen GG harflerini taklit edildiğini ileri sürmüştür.

Spor ayakkabı markası New Balance, modanın ikonik ismi Karl Lagerfeld’in tasarladığı spor ayakkabısında renk, tasarım ve markanın logosu olan baş harfinin kullanılması gibi benzerlikler yüzünden fikri ve sınaî haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle açtığı davayı da yine örnek olarak gösterebiliriz.

Son günlerde, yine Beyoncé, Kanye West, Pharrell Wiliams, Rihanna gibi isimler görsellerinin izinsiz kullanıldığı gerekçesiyle Eleven Paris'e dava açtılar.

Moda sektöründe çalışan ve tabii avukat olmayan profesyonellerin en çok gözünden kaçan noktalar neler?

Moda sektöründe çalışan profesyonellerin şirket bünyesinde alanı ve çalıştığı departman özelinde hukuk eğitimleri alması gerektiğini düşünüyorum. Örnek vermek gerekirse, bir moda markasının reklam direktörünün mağaza vitrinlerinde veya sosyal medya hesaplarında bir başkasının hakkını ihlal edip etmediğini bilebilmesi gerekmektedir. Ya da tasarım departmanlarının başındaki yöneticinin hangi tasarımları ne şekilde koruyabileceğini ya da bir başkasının hakkını ne şekilde ihlal edip edemeyeceğini bilmesi gerekmektedir. Aksi durumda hukuk departmanlarının bile işin içinden çıkamayacağı yıkıcı zararlar meydana gelebilir.

Moda Hukuku Enstitüsü’nü anlatır mısın? Dünyada bunun gibi enstitüler var mı?

Dünyada ilk olarak Fordham Üniversite’si bünyesinde NYC’de ''Fashion Law Institute'' kurulmuştur. Daha sonrasında biz enstitü olarak dünyada ikincisini İstanbul’da 2012 yılında kurduk. Halen Türkiye’de bu alanda faaliyet gösteren ilk ve tek kurumuz. Son yıllarda özellikle, Avrupa’da ve  Brezilya’da bu alanda eğitim veren yeni kurumlar kurulmaya başladı. Biz işbirliği içerisinde olduğumuz üniversite ve moda okullarıyla bu alanda çeşitli başlıklarda moda hukuku eğitimleri vermeye devam etmekteyiz.  

Hukukçular hep formal giyinen insanlar olarak bilinirler. Moda sektöründe çalışanlar ise kendi stillerini özgürce ifade etmeleriyle övünürler. Sen bunun neresinde duruyorsun?

Stil konusuna gelecek olursak, bir avukat olarak resmi olmayı önemsiyorum ancak bunu kalıplardan çıkarıp ruhumu yansıtacak detaylarla renklendirmeyi seviyorum. Örnek vermek gerekirse bir ceketten vazgeçmem kolay değildir. Ama bu ceketin mutlaka bir yerinde ruhumu yansıtan küçük detaylara yer veririm. Mendil, yaka aksesuarı gibi... Ve tabii resmi bir takımın altına kendimi rahat hissedeceğim sneakerlarım vazgeçilmezlerimdendir.

Son olarak bize aktivitelerinizden bahseder misin?

Eğitimlerimizi, moda markalarına verdiğimiz kurumsal eğitimler başta olmak üzere, moda tasarımcılarına ve adaylarına verdiğimiz eğitimler ve hukukçulara verdiğimiz moda hukuku eğitimleri olarak özetleyebiliriz.

Kendi markasını yaratmak isteyen birçok tasarımcı bu süreçte hukuki olarak nelere dikkat etmesi gerektiği konusunda enstitümüze başvuruyor. Öncelikle kendilerine oluşturmak istedikleri markanın konumlandırma ve yönetim stratejilerini ve girecekleri pazarı nasıl analiz etmeleri gerektiği konularında moda yönetimine ilişkin temel eğitimler veriyoruz. Sonraki aşamada ne ölçekte bir şirket kurmaları gerektiğini bunun hukuki alt yapısının nasıl olması gerektiği konusunda eğitimlerimize devam ediyoruz. 

Bunun yanında, işbirliği içerisinde olduğumuz moda markaları ile girişimcilerimizi workshop, seminer ve buna benzer birçok etkinlikte yan yana getirip tecrübe paylaşımı ve işbirlikleri yapmalarına destek oluyoruz. Moda sektöründe yatırım yapmak isteyen birçok yabancı yatırımcıyı da bu anlamda etkinliklerimize davet edip çeşitli işbirliklerinin ve yatırımların sağlanmasına zemin oluşturuyoruz.

Moda hukuku konusuna ilgisi olan hukukçular eğitimlerinin hangi döneminden itibaren enstitünüzün eğitimlerine katılsınlar?

31 Ekim’de Moda Hukuku Enstitüsü’nün içeriğini ve programını oluşturduğu Markalaşma Yolunda Moda Hukukunun ABC’si sertifika programımıza Vakko Esmod’da başlıyoruz. Vakko Esmod ile işbirliği içerisinde gerçekleştireceğimiz bu eğitime, başta hukukçular, hukuk öğrencileri, moda yöneticileri ve bu alanda bilinçlenmeyi arzu eden herkes katılabilir.  Özellikle markalaşmak isteyen ve kendi markasını kurmak isteyen girişimcilere bu programı tavsiye ediyorum. Ayrıntıları sitemize girerek inceleyebilirler. Bunun dışında dönem dönem moda hukukuyla ilgili seminerler ve case study'ler düzenlemekteyiz, katılmak isteyenler detayları sosyal medya hesaplarımızdan ve internet sitemizden takip edebilirler.

Daha fazla bilgi için: www.modahukukuenstitusu.org